
Budżet obywatelski (zwany też partycypacyjnym) to jeden z najbardziej demokratycznych mechanizmów współdecydowania mieszkańców o wydatkach publicznych. Jednak samo uruchomienie procedury przyjmowania i głosowania na projekty to nie wszystko – kluczowe jest sprawdzanie, czy proces działa tak, jak powinien. W tym celu niezbędna jest ewaluacja. Poniżej wyjaśniamy, co daje ewaluacja i jak ją prowadzą niektóre polskie miasta.
Po co właściwie przeprowadzać ewaluację?
1. Rozpoznanie poziomu zaangażowania mieszkańców
Dzięki ewaluacji zyskujecie konkretne dane na temat tego, ilu mieszkańców faktycznie bierze udział w procesie: nie tylko w głosowaniu, ale też na wcześniejszym etapie zgłaszania pomysłów. To z kolei pozwala trafniej odpowiadać na pytania:
- Dlaczego jedne grupy mieszkańców są bardziej aktywne od innych?
- Czym przyciągnąć osoby starsze albo młodzież do udziału?
2. Ocena jakości projektów i ich realizacji
Nie chodzi tylko o to, ile projektów zostało zrealizowanych, ale jak. Ewaluacja pozwala zdiagnozować, czy projekty pokrywają faktyczne potrzeby społeczności, czy też były „jednorazowymi” inicjatywami. Umożliwia też sprawdzenie, czy środki publiczne zostały wydane efektywnie.
3. Ulepszanie procesu
Czy formularze do składania projektów nie są zbyt skomplikowane? Czy sposób głosowania jest przystępny dla wszystkich? Czy informacje o terminach i zasadach docierają do mieszkańców w odpowiednim momencie? Wnioski z ewaluacji wskazują słabe punkty i podpowiadają, jak je usprawnić.
4. Budowanie zaufania i odpowiedzialności
Pokazując otwarcie, jak weryfikujecie efekty budżetu obywatelskiego, umacniacie wizerunek urzędu jako transparentnego i skupionego na realnych potrzebach mieszkańców. To podnosi zaufanie do samorządu i wzmacnia poczucie współodpowiedzialności w społeczności.
Gdzie już to działa – przykłady z polskich miast
Warszawa
Stolica od kilku lat publikuje raporty ewaluacyjne po każdej edycji budżetu partycypacyjnego. Analizuje m.in. liczbę zgłoszonych projektów, frekwencję głosujących i strukturę demograficzną uczestników. Warszawa zwraca też uwagę na konieczność rozszerzenia promocji poza internet, np. o spotkania w szkołach i domach kultury.
Poznań
Władze miasta zwracają szczególną uwagę na to, czy projekty odpowiadają rzeczywistym potrzebom osiedli i dzielnic. Wnioski z ewaluacji wskazywały m.in. na konieczność organizowania warsztatów dla wnioskodawców i zapewnienia im wsparcia eksperckiego na etapie przygotowania projektów.
Łódź
Z raportów ewaluacyjnych wynika, że największym zainteresowaniem cieszą się projekty związane z zielenią miejską i rekreacją. Dzięki tej wiedzy urząd może lepiej planować przyszłe działania informacyjne i dostosowywać ofertę do oczekiwań mieszkańców.
Gdańsk
Gdańsk regularnie przeprowadza ewaluacje po każdej edycji, często we współpracy z organizacjami pozarządowymi. Analizy pomagają zidentyfikować osoby i grupy społeczne, które dotąd nie uczestniczyły w procesie, a także wskazują sposoby na usprawnienie systemu głosowania (np. mobilne punkty do głosowania).
Jak zacząć ewaluację we własnej gminie?
- Określ cele ewaluacji
Zastanówcie się, co chcecie sprawdzić. Czy zależy Wam głównie na tym, by poznać profil uczestników, zdiagnozować bariery udziału, czy zrozumieć, jak oceniana jest realizacja projektów? Jasno wytyczone cele ułatwiają dobór metod badawczych. -
Dobierz metody i narzędzia
- Ankiety (online lub papierowe) wypełniane przez mieszkańców.
- Wywiady indywidualne z wnioskodawcami i urzędnikami zaangażowanymi w procedurę.
- Warsztaty ewaluacyjne, podczas których można zebrać opinie w formie dyskusji.
- Analizuj dane i wyciągaj wnioski
Zebrane dane statystyczne (np. liczba osób głosujących), odpowiedzi z ankiet oraz opinie z wywiadów pozwolą Wam wypracować konkretne rekomendacje. Warto je spisać w formie raportu i przedstawić mieszkańcom, żeby widzieli efekty Waszej pracy. -
Wdrażaj zmiany i usprawnienia
Największym błędem jest zatrzymanie się na samych wnioskach. Wykorzystajcie rezultaty ewaluacji, by udoskonalać kolejne edycje budżetu obywatelskiego:- uprośćcie formularze,
- wprowadźcie nowe kanały komunikacji (np. social media, wydarzenia w dzielnicach),
- zaproponujcie wsparcie doradcze dla autorów projektów,
- dostosujcie proces głosowania do różnych grup (m.in. seniorów i osób mniej obytych z technologią).
Korzyści dla pracowników urzędu
Lepsze zrozumienie potrzeb mieszkańców
Ewaluacja pokazuje trendy i zmiany w potrzebach społeczności. To cenna wiedza, którą można wykorzystać również w innych programach i działaniach publicznych.
Profesjonalizacja procesów
Systematyczne podejście do ewaluacji wzmacnia profesjonalny wizerunek urzędu i przekłada się na bardziej świadome zarządzanie publicznymi środkami.
Zwiększenie efektywności
Dzięki ewaluacji dowiadujecie się, które działania przynoszą najlepsze rezultaty, a które wymagają korekty. To pozwala oszczędzać czas i pieniądze w przyszłych edycjach.
Podsumowanie
Ewaluacja budżetu obywatelskiego to nie tylko formalność – to kluczowe narzędzie do rozwijania i ulepszania tego procesu w kolejnych latach. Poprzez badanie zaangażowania mieszkańców, ocenę jakości realizowanych projektów oraz analizę barier można realnie poprawić funkcjonowanie budżetu obywatelskiego, a zarazem podnieść zaufanie lokalnej społeczności do urzędu.
Wiele miast, takich jak Warszawa, Poznań, Łódź czy Gdańsk, regularnie korzysta z ewaluacji, aby wprowadzać usprawnienia. Warto przyjrzeć się ich doświadczeniom, dostosować sprawdzone rozwiązania do lokalnych realiów i stawiać na ciągłe doskonalenie. Dzięki temu budżet obywatelski stanie się nie tylko narzędziem służącym wydatkowaniu środków, ale też platformą do prawdziwego dialogu i współpracy urzędu z mieszkańcami.